[Fryske tekst ûnder]
In de tegenwoordige Staat van Friesland Westergo en Zevenwouden 1788 staat het volgende: “Oudeboorn is begiftigd met eene openbaare Waag, mogende men geene goederen, die ’t Waagrecht onderhevig zyn, uit deeze Grietneny op eene andere plaats ter Waage brengen, dan na hier het Waagrecht reeds betaald te hebben”.
Bovenstaande betekende dat geen enkele inwoner van Utingeradeel -de toenmalige grietenij- zijn waren elders op de mark mocht brengen dan nadat hij het waaggeld in Aldeboarn moest zijn betaald. Het waaggebouw waar in 1788 over wordt gesproken is het huidige gebouw waar nu Museum Aldheidskeamer “Uldrik Bottema” in onder is gebracht. Dit gebouw stamt uit 1736. Toen het werd gebouwd heeft de toenmalige grietman, Frederik van Sminia, de bovenverdieping geconfisqueerd als rechtskamer. Toen het grietmanschap verdween en de door de kroon benoemde burgemeester zijn intrede deed werd de bovenverdieping gemeentesecretarie. Aan de zijkant van de Waag, waar nu de ingang van het museum is, was een aanbouw. Dat was het arrestantenverblijf (hounegat in de volksmond). Voordat men werd overgebracht naar Heerenveen werd men hier tijdelijk opgesloten.
Maar ook de dorpsveldwachter maakte hier gebruik van wanneer er iemand zodanig overlast had veroorzaakt dat die even moest ‘afkoelen’, of nuchter moest worden na overmatig drankgebruik. Na een paar uur in het “hounegat” te hebben gezeten werd diegene dan weer naar huis gestuurd. In de eerste helft van de vorige eeuw werd door de gemeenteraad een besluit genomen dat in alle dorpen van Utingeradeel een openbaar urinoir geplaatst moest worden. In Aldeboarn kwam die tegen het arrestantenverblijf aan, zoals op de foto hierboven is te zien. Door middel van het ontluchtingsraampje kon de gebruiker van het urinoir even in contact komen met een arrestant. Tot 1859 heeft de bovenverdieping dienstgedaan als gemeentesecretarie. Het arrestantenverblijf bleef nog wel in gebruik. Hierna kreeg de waag verschillende functies. Zo is het in de 2e wereldoorlog een distributiekantoor, en zal er later de openbare bibliotheek in worden ondergebracht. Sinds 1987 is het gebouw eigendom van de Stichting Aldheidskeamer “Uldrik Bottema” en is het ingericht als museum. Op de plaats van het arrestantenverblijf werd een de ingang tot het museum gemaakt met hal en toilet. Het urinoir was vele jaren daarvoor al verdwenen.
——————
FRYSKE TEKST – boerd 27
Yn de tegenwoordige Staat van Friesland Westergo en Zevenwouden 1788 stiet it folgjende: “Oudeboarn is begiftigd mei in iepenbiere Waach, men mei gjin guod, dat ûnder it Waagrecht is, fan dizze Grietneny nei in oar plak yn de Waage bringe, dan nei de om de fergoedingsfergoeding al te hawwen betelle”.
It boppesteande betsjutte dat gjin ynwenner fan Utingeradiel – de doetiidske grytenij – syn guod earne oars ferkeapje mocht as neidat hij it waachjild yn Aldeboarn betelle hie. It waachgebou dêr’t
yn 1788 oer praat wurdt is it hjoeddeiske gebou dat no Museum Alheidskeamer “Uldrik Bottema” herberget. Dit gebou stamt út 1736. Doe’t it boud waard, naam de doetiidske grytman, Frederik van Sminia, de boppeferdjipping yn beslach as in rjochtseal. Doe’t it grytmanskip ferdwûn en de troch de kroan beneamde boargemaster syn yntree die, waard de boppeferdjipping de gemeente sekretary. Oan de sydkant fan de Waach, wêr’t no de yngong fan it museum is wie der in oanbou. Dat wie it arrestanteferbliuw (hûnegat yn de folksmûle). Foardat men oerbrocht waard nei It Hearrenfean waard men hjir tydlik opsletten.
Yn de tegenwoordige Staat van Friesland Westergo en Zevenwouden 1788 stiet it folgjende: “Oudeboarn is begiftigd mei in iepenbiere Waach, men mei gjin guod, dat ûnder it Waagrecht is, fan dizze Grietneny nei in oar plak yn de Waage bringe, dan nei de om de fergoedingsfergoeding al te hawwen betelle”.
It boppesteande betsjutte dat gjin ynwenner fan Utingeradiel – de doetiidske grytenij – syn guod earne oars ferkeapje mocht as neidat hij it waachjild yn Aldeboarn betelle hie. It waachgebou dêr’t
yn 1788 oer praat wurdt is it hjoeddeiske gebou dat no Museum Alheidskeamer “Uldrik Bottema” herberget. Dit gebou stamt út 1736. Doe’t it boud waard, naam de doetiidske grytman, Frederik van Sminia, de boppeferdjipping yn beslach as in rjochtseal. Doe’t it grytmanskip ferdwûn en de troch de kroan beneamde boargemaster syn yntree die, waard de boppeferdjipping de gemeente sekretary. Oan de sydkant fan de Waach, wêr’t no de yngong fan it museum is wie der in oanbou. Dat wie it arrestanteferbliuw (hûnegat yn de folksmûle). Foardat men oerbrocht waard nei It Hearrenfean waard men hjir tydlik opsletten.
Mar ek de doarpsfjildwachter makke der gebrûk fan as immen sa’n oerlêst feroarsake hie dat dyjinge efkes ‘ôfkuolje’ moast, of nochter wurde moast nei oermjittich drankgebrûk. Nei in pear oeren yn it “hûnegat” sitten te hawwen, waard dy persoan wer nei hûs ta stjoerd. Yn de earste helte fan de foarige ieu besleat de gemeenteried dat yn alle doarpen yn Utingeradiel in iepenbier urinoir ynstalleare wurde moast.
Yn Aldeboarn kaam it tsjin it arrestanteferbliuw oan, lykas op de foto hjirboppe te sjen is. De brûker fan it urinoir koe fia it fentilaasjerútsje koart yn kontakt komme mei in arrestant. Oant 1859 tsjinne de boppeferdjipping as it gemeenteskretary. It arrestanteferbliuw bleau noch wol yn gebrûk. Hjirnei krige it waachgebou ferskate funksjes. Sa is it yn de 2e Wrâldoarloch in distribúsjekantoar, en letter sil de iepenbiere biblioteek dêryn ûnderbrocht wurde. Sûnt 1987 is it gebou eigendom fan de Stichting Aldheidskeamer “Uldrik Bottema” en is it ynrjochte as museum. Op it plak fan it ‘hûnegat’ is de yngong fan it museum makke mei hal en húske. It urinoar wie al jierren earder ferdwûn.