[Fryske tekst ûnder]
Zover de geschiedenis achterhaald kan worden, hebben er over de Boarn altijd drie bruggen gelegen. Dat waren in het begin zgn. klapbruggen. Zie afbeelding.
Tekening van Gardenier Visser rond 1770.
De buitenste bruggen werden “Oosterse brugge” en “Westerse brugge” genoemd. De grote brug, aanvankelijk ook een klapbrug, was de Grietmansbrug. Sinds de eerste helft van de 18e eeuw waren de bruggen in eigendom van de Armvoogden. Nadat de Armvoogden zelf niet het pachtrecht meer gebruikten, werd door hen op oudejaarsavond de verpachting georganiseerd. Dit gaf vanaf dat moment meer zekerheid op de inkomsten. In 1752 blijkt uit de eisen waaraan de pachter van de bruggen moet voldoen dat alle drie bruggen zgn. valbruggen zijn. Ook de “wippers van de Kleine Val-bruggen” krijgen schriftelijke instructie hoe te handelen bij het “wippen van haar brug”. De grote Val brug wordt in de jaren 1865-1866 vervangen door een ijzeren draaibrug. Deze heeft echter niet lang dienstgedaan. De brug kreeg nogal wat te verduren door het “grote en allengs toenemende passagie van rijtuigen enz”. In 1892 kwam er een nieuwe draaibrug.
De draaibrug uit 1892. Rechts van de brug het gemeentehuis.
In de aanbesteding was een bijzondere bepaling opgenomen. De aannemer moest ervoor zorgen dat hij met een pontverbinding “een geschikte passage” mogelijk moest maken voor mensen, rijtuigen en paard en wagens. Op 14 april 1945 werd de brug door vier Duitse soldaten opgeblazen. Volgens F.J. De Zee, oktober 1949 “waren dit de laatste Duitsers die men in het dorp had gezien. Tussen Oldeboorn en Akkrum stalen ze nog een fiets omdat de Canadezen hen op de hielen zaten”, aldus De Zee. Direct na deze gebeurtenis werd er een noodbrug aangelegd die werd geleverd door de provincie. Het was de oude brug die over de Opsterlandse Compagnonsvaart nabij Oosterwolde had gelegen. De gemeente opende een inschrijving voor het maken van een nieuwe brug. Wederom werd het een Val- of Wipbrug. In 1949 werd die in gebruik genomen. Toen deze brug aan onderhoud toewas en inmiddels het verkeer door het dorp was afgenomen door de verbinding Akkrum-Nij Beets- Tijnje (de Súdkant) die in 1964 met de bouw van de Skânsbrêge helemaal gereed was, werd besloten om de brug weer te vervangen door een draaibrug, zodat de drie bruggen weer van gelijke vorm waren. Ook de dorpsvernieuwing heeft hier een positieve rol in gespeeld. In 1984 werd besloten om de “ophaalbrug” te vervangen door een draaibrug. De status van beschermd dorpsgezicht speelde hierbij een grote rol. De nieuwe draaibrug werd een replica van de laatste draaibrug. Dat hield tevens in dat ook de boog weer geplaatst werd zodat ook het wapen van Utingeradeel weer zichtbaar werd.
De Val- of Wipbrug over de Boarne rond 1950
Het was al een jarenlang gekoesterde wens om vanuit het dorp het lege Midden te ontsluiten. Maar daarvoor moesten aan de Weaze ter hoogte van de grote brug een aantal panden worden gesloopt. Die mogelijkheid deed zich in 1960 voor. Het oude gemeentehuis (1859-1932), op dat moment dienstdoend als dorpshuis “Ons Huis” zou worde afgebroken. De panden daarnaast, aanvankelijk eigendom van Bottema (Spar) waren al in het bezit van de gemeente. Door de afbraak ontstond ruimte voor de Broekhústerwei en een nieuw postkantoor.
Op 29 juni 1960 nam de gemeenteraad van Utingeradeel het besluit om het gebouw “Ons Huis” dat van 1859 tot 1932 gediend heeft als gemeentehuis, te slopen. Op de plaats van het voormalig gemeentehuis zal een nieuw postkantoor verrijzen. Het voormalig gemeentehuis is dan in een bouwvallige staat. Het pand stamt uit 1820. In dat jaar wordt het bewoond door de matroos ter koopvaardij Sijbren Sijbrens Kuipers. In 1832 passeerde er een akte bij de plaatselijke notaris Lucas Jans Mooi waarin werd bepaald dat het huis in eigendom wordt overgedragen aan “Jhr. Wilco Holdinga Lycklama à Nijeholt, lid van de Ridderschap en van de Provinciale Staten van Vriesland en grietman van Utingeradeel te Oldeboorn”. Hij betaalde voor het pand 2400 gulden. Op 30 oktober 1844 deed hij de woning weer van de hand. Het bleef overigens wel in de familie. De plaatselijke notaris W.A. Evertsz schreef in de koopakte; dat uit de hand werd verkocht aan Jonkvrouwe Valeria Juliana Dominica Justina Lycklama à Nijeholt het herenhuis, nieuw gebouwd in 1820 en later veel vertimmerd, voor de som van 3000 gulden. De Jonkvrouwe werd zelf de bewoonster. Op 18 april 1859 schreef Jhr. W.H. Lycklama à Nijeholt een brief aan de gemeenteraad van Utingeradeel met de volgende inhoud:
“Mijne Heren! Het behoorde steeds tot een mijner onvervulde wenschen, in het belang der Administratie, het bestaande Gemeentehuis te zien verbeteren of vervangen. Als eigenaar van het Huis, gemerkt nr. 209 te Oldeboorn, nu laatstelijk door wijlen mijne Zuster Jonkvrouwe Valeria Juliana Dominica Justina Lycklama à Nijeholt bewoond geweest, ben ik thans, gezien dat huis naar mijn oordeel, zoo wel stand als goede en solide bouworde, met slechts weinige veranderingen vanbinnen, tot een niet ondoelmatig Gemeentehuis zal zijn in te rigten, in de gelegenheid gesteld, aan de wensch te voldoen en heb ik dientengevolge de Eer, U Mijne heren! Dat Gebouw, zoo als het daar staat, met al zijn lusten en lasten en dus zoo als het mij bij akte van scheiding nu onlangs is toebedeeld geworden bij wijze van Schenking, ten behoeve der gemeente Utingeradeel aan te bieden, te aanvaarden op den 1 Januarij 1860, maar waarbij ik dan ook nog deze expresse voorwaarde wens te voegen, dat bij aanneming van dit Gebouw in eigendom bij de Gemeente, het alsdan af te schaffen Gemeentehuis, met daaronder zijnde Waag met den aankleve van dien, op hetzelfde tijdstip in eigendom zal overgaan aan het Dorp Oldeboorn en zodoende de Gemeente Utingeradeel en het Dorp Oldeboorn van mijne Schenking voordeel genieten zal” De gemeenteraad besloot in haar vergadering van augustus 1859 de schenking te aanvaarden. In 1884 werd er danig vertimmerd in het gebouw, gevolgd door een ingrijpende verbouwing in 1884. Toen in 1932 het gemeentehuis werd opgeheven en Akkrum voortaan de hoofdplaats van de gemeente werd ging het gebouw over naar de Maatschappij tot Nut van het Algemeen departement Oldeboorn. Vanaf dat moment heeft het de naam “Ons Huis”. In 1960 is het gesloopt. Een nieuw postkantoor kon verrijzen en de doorbraak naar het Lege Midden werd een feit.
Burgemeester Maas te midden van de gemeenteraad, ambtenaren en veldwachters.
Foto is genomen na de laatste gemeenteraadsvergadering in maart 1932.
——————
FRYSKE TEKST – boerd 28
Foar safier’t de skiednis neigien wurde kin, hawwe der altyd trije brêgen oer de Boarn lein. Yn it begjin wiene dat saneamde klapbrêgen. Sjoch ôfbylding.
Tekening fan Gardenier Visser om 1770 hinne.
De bûtenste brêgen waarden “Oosterse Brugge” en “Westerse Brugge” neamd. De grutte brêge, yn ’t earstoan ek in klapbrêge, wie de Grytmansbrêge. Sûnt de earste helte fan de 18e iuw wiene de brêgen eigendom fan de Earmenfâlden. Neidat de Earmenfâlden sels it pachtrjocht net mear brûkten, waard troch harren op âldjiersjûn de ferpachting organisearre. Fan dat stuit ôf joech dat mear wissichheid oer de ynkomsten. Yn 1752 docht út de easken dêr’t de hierder fan de brêgen oan foldwaan moat bliken, dat alle trije brêgen saneamde flapbrêgen binne. De “wippers fan de lytse flapbrêgen” krije ek skriftlike ynstruksjes oer hoe te hanneljen by it “wippen fan harren brêge”. De grutte flapbrêge wurdt yn de jierren 1865-1866 ferfongen troch in izeren draaibrêge. Dizze brêge is net lang brûkt. De brêge moast nochal wat ferneare fanwegen it “grutte en stadichoan tanimmende passazjiersferkear fan koetsen, ensfh”. Yn 1892 kaam der in nije draaibrêge.
.
De draaibrêge út 1892. Rjochts fan de brêge it gemeentehûs.
Yn de oanbesteging is in spesjale bepaling opnommen. De oannimmer moast der foar soargje dat hij mei in pont “in geskikte trochgong” mooglik meitsje moast foar minsken, rydtugen en hynder en weinen. Op 14 april 1945 waard de brêge troch fjouwer Dútske soldaten opblaasd. Neffens F.J. De Zee, oktober 1949 “Dit wiene de lêste Dútsers dy’t yn it doarp sjoen binne. Se hawwe noch in fyts stellen tusken Aldeboarn en Akkrum om’t de Kanadezen harren efternei sieten”, neffens De Zee. Fuort nei dit barren is der in needbrêge boud dy’t troch de provinsje levere is. It wie de âlde brêge dy’t oer de Opsterlânse Compagnonsfeart by Easterwâlde lein hie. De gemeente hat in oanbesteging iepene foar de oanlis fan in nije brêge. It waard wer in Flap- of Wip brêge. Dy waard yn 1949 yn gebrûk nommen. Doe’t dizze brêge ûnderhâld nedich hie en it ferkear troch it doarp yntusken ôfnaam wie troch de ferbining Akkrum-Nijbeets-Tynje (de Súdkant) dy’t yn 1964 folslein klear wie mei de oanlis fan de Skânsbrêge, waard besletten om de brêge wer te ferfangen troch in draaibrêge, sadat de trije brêgen wer deselde foarm krigen.Ek de doarpsfernijing hat dêr in positive rol yn spile. Yn 1984 waard besletten de flapbrêge te ferfangen troch in draaibrêge. De status fan beskerme doarpsgesicht spile dêryn in grutte rol. De nije draaibrêge waard in replika fan de lêste draaibrêge. Dat betsjutte ek dat de bôge ek wer pleatst waard sadat it wapen fan Utingerdiel wer sichtber waard.
De Flap- of Wipbrêge oer de Boarne om 1950 hinne
It wie in winsk dy’t al jierren koestere waard om it Lege Midden út it doarp wei te ûntsluten. Mar dêrfoar moasten in oantal gebouwen oan de Weaze bij de grutte brêge sloopt wurde. Dy kâns ûntstie yn 1960. It âlde gemeentehûs (1859-1932), dat doe tsjinne as doarpshûs “Ons Huis” soe ôfbrutsen wurde. De neistlizzende gebouwen, oarspronklik eigendom fan Bottema (Spar), wiene al yn it besit fan de gemeente. Troch de sloop ûntstie romte foar de Broekhústerwei en in nij postkantoar.
Op 29 juny 1960 naam de gemeenteried fan Utingeradiel it beslút om it gebou “Ons Huis” dat fan 1859 oant 1932 as gemeentehûs tsjinne, ôf te brekken. Op it plak fan it eardere gemeentehûs sil in nij postkantoar ferrize. It eardere gemeentehûs is dan yn ferfallen steat. It gebou datearret út 1820. Yn dat jier waard it bewenne troch de matroas fan de keapfardij Sijbren Sijbrens Kuipers. Yn 1832 passearde bij de pleatslike notaris Lucas Jans Mooi in akte dêr’t yn stie dat it it hûs yn eigendom oerdroegen wurdt oan “Jhr. Wilco Holdinga Lycklama à Nijeholt, lid fan it Ridderskip en fan de Provinsjale Steaten fan Fryslân en Grytman fan Utingeradiel te Aldeboarn”. Hy betelle 2400 gûne foar it pân. Op 30 oktober 1844 ferkocht er it hûs wer. It bleau trouwens wol yn de famylje. De pleatslike notaris W.A. Evertsz skreau yn de keapakte; dat út de hân ferkocht waard oan Jonkvrouwe Valeria Juliana Dominica Justina Lycklama à Nijeholt it yn 1820 nij boude en letter in soad fertimmere hearehûs foar de som fan 3000 gûne. De Jonkvrouwe waard sels de bewenner. Op 18 april 1859 skreau Jr. W.H. Lycklama à Nijeholt in brief oan de gemeenteried fan Utingeradiel mei de folgjende ynhâld:
“Hearen! It hat altyd ien fan myn net-ferfolle winsken west, yn it belang fan de Administraasje, om it besteande gemeentehûs ferbettere of ferfongen te sjen. As eigener fan it hûs, markearre nûmer 209 te Aldeboarn, no koartlyn bewenne troch myn ferstoarne suster, Jonkvrouwe Valeria Juliana Dominica Justina Lycklama à Nijeholt, sjoch ik no dat neffens my dat hûs, sawol steand as goed en solide bouoarder, mei mar in pear feroarings binnen, ta in net ûndoelmjittich gemeentehûs yn te rjochtsjen wêze soe.Yn de gelegenheid steld om de winsk te ferfoljen en ik haw ik dêrom de eare, Hearen! Dat Gebou, sa’t it dêr stiet, mei al syn lusten en lêsten en dus sa’t it my koartlyn by akte fan skieding tawiisd is, as in skinking ta nut fan de gemeente Utingeradiel oan te bieden, oan te gean op 1 jannewaris 1860, mar dêr’t ik ek dizze útdruklike betingst oan taheakje wol, dat by it oannimmen fan dit Gebou yn eigendom fan de Gemeente it op dat stuit ôf te skaffen Gemeentehûs, ynklusyf de Waach mei it oanboude, op it selde stuit yn eigendom oan it Doarp Aldeboarn oergean sil en sadwaande de Gemeente Utingeradiel en it Doarp Aldeboarn fan myn skinking foardiel genietsje sille”
Yn de gearkomste fan augustus 1859 besleat de gemeenteried de skinking oan te nimmen. It gebou waard yn 1884 flink fertimmere, folge troch in grutte ferbouwing yn 1884. Doe’t it gemeentehûs yn 1932 sletten waard en Akkrum fan doe ôf it haadplak fan de gemeente waard, waard it gebou oerdroegen oan de ‘Maatschappij tot Nut fan het Algemeen’ ôfdieling fan Aldeboarn. Fan dat momint ôf hjit it “Ons Huis”. It waard yn 1960 ôfbrutsen. Der koe in nij postkantoar boud wurde en de trochbraak nei it Lege Midden waard in feit.
Boargemaster Maas mids de gemeenteried, amtners en fjildwachters.
De foto is makke nei de lêste riedsgearkomste yn maart 1932.