Jancko Douwama stins – bord 4

[Fryske tekst ûnder]

Jancko Douwama werd geboren op de Douwamastate, naar alle waarschijnlijkheid in 1482. Maar ook 1483 komen we als geboortejaar tegen. Zekerheid bestaat er niet. Hij overleed in 1533 in Vilvoorde waar hij gevangen werd gehouden. Op dat moment had er nog geen berechting plaats gevonden.  Op de plaats waar de state heeft gestaan is in 1986 een opgraving gedaan. Er zijn toen o.a. muur-restanten naar boven gekomen. Eén van die restanten is opgebouwd en staat in Museum Aldheidskeamer Uldrik Bottema. Maar het opgegraven materiaal was te weinig om een plattegrond van de state te reconstrueren. De fantasie schets die ook op het informatiebord is te zien, geeft de situatie weer zoals die rond 1500 zou kunnen zijn geweest (gezien vanuit het zuidwesten van Aldeboarn).

Het portret hieronder van Jancko Douwama is een kopie van het origineel dat zich bevind in het Topografisch Atlas (Historisch Centrum Leeuwarden). De afbeelding is geschilderd door J.H.Matthijssen in 1834 naar het origineel dat afkomstig was van Holdinga State te Anjum. Toen Matthijssen het schilderde moet het op Martena State te Cornjum aanwezig zijn geweest. Er bestaat onduidelijkheid over welke Jancko Douwama hier precies is afgebeeld. Afgaand op het wapen links op de afbeelding zou het Jancko Douwama van Langweer betreffen. Het wapen van Jancko uit Aldeboarn bestaat uit een Franse lelie en een maansikkel. Op het graf van Teth Luursma, echtgenote van Jancko Douwama, in de Doelhôfkerk treffen we naast de maansikkel en de Franse lelie ook nog een halve adelaar aan. Hoe de beide wapens uitkomen bij dezelfde Jancko Douwama is te lezen in het “Stamboek voor den Frieschen Adel” (Tresoar Leeuwarden). Jancko Douwama is jarenlang een “omstreden figuur” geweest. De een zag hem als een verrade, de ander als  nationalist en een strijder voor de oude Friese vrijheid. Inmiddels is uit diverse publicaties wel duidelijk dat Jancko Douwama bepaald geen verrader is geweest. Geboren ca. 1482 is hij in gevangenschap overleden te Vilvoorde (België) in 1533. Daar heeft Jancko een vijftal egodocumenten geschreven over Friesland, zijn leven en strijd. Deze documenten zijn via het secreet (toilet) naar buiten gesmokkeld. In 1849 zijn ze als Jancko Douwama’s Geschriften uitgegeven door het Friesch Genootschap. In 2003 kwam er bij uitgeverij Verloren een hertaling uit onder de titel “Een man van eer” geschreven door Martha Kist en Harmen Wind. In Museum Aldheidskeamer Uldrik Bottema is een transcriptie te lezen van de pagina waarin Jancko Douwama zijn gevangenneming beschrijft. De naam van Jancko Douwama leeft tot op de dag van vandaag nog voort in het Kruis of Doumaleen.

Kruis- of Doumaleen – Van het leen is geen stichtingsbrief overgeleverd. Uit recent onderzoek is komen vast te staan dat het leen in ieder geval in 1520 al bestond. Dat jaar wordt dan ook als oprichtingsjaar aangehouden. Algemeen wordt aangenomen dat Jancko Douwama of zijn vader de stichter is. In 1543 lezen we in het Benificiaalboek van Friesland (Tresoar Leeuwarden) dat de erven van Jancko Douwama de begevers van het leen zijn. Tot 1832 werd toezicht gehouden door het College van B&W van de gemeente Utingeradeel onder verantwoordelijkheid van Gedeputeerde Staten van Friesland. In 1990 is het leen ondergebracht in een stichting. Het leen is nog steeds actief. Studenten kunnen, onder bepaalde voorwaarden, een aanvulling op hun studiekosten aanvragen. De geschiedenis van het leen is beschreven in “Geschiedenis van het Kruis- of Doumaleen te Aldeboarn”, Martha Kist 2008 uitgeverij Verloren. Voor meer informatie: https://doumaleen.nl/

Schieringers en Vetkopers – In de 14e en 15e eeuw stonden in Fryslân en Groningen twee partijen tegenover elkaar. De Schieringers en de Vetkopers. Op zich was dit in de toenmalige landelijke situatie niet zo vreemd. Overal waren partijen die tegenover elkaar stonden. In Holland hadden we in die tijd de Hoekse en Kabeljauwse twisten en in Gelre stonden Heekeren en Bronkhorst tegenover elkaar. Over de herkomst van de namen is veel onduidelijkheid en zijn er verschillende theorieën. Echter is de waarheid achter die verhalen en theorieën niet te achterhalen. Jancko Douwama verklaart in zijn geschriften de herkomst van deze partijen die volgens hem waren ontstaan door de tegenstelling tussen arm en rijk. “De rijken werden Vetkopers genoemd, en wel omdat ze de vette waar konden kopen. Vervolgens gaven de rijken op hun beurt de armen een naam en noemden hen Schieringers, en wel omdat ze aanvankelijk met goede woorden hadden getracht te doen wat ze daarna met geweld deden. Want ‘schieren’ is in de Friese taal zoveel als ‘spreken’. En ‘schiering’ is hetzelfde als een relaas. Schieringen staat gelijk aan ‘veel grote woorden’ Nu is duidelijk dat wie het bezit van een ander wil hebben, zonder daar iets tegenover te stellen dan woorden, een goed spreker moet zijn”. (Een man van eer, blz. 11). 

———————— 

FRYSKE TEKST – bord 4

Jancko Douwama waard nei alle gedachten berne yn ‘e Douwamastate yn 1482. Wy komme 1483 ek tsjin as it bertejier. Wissichheid dêroer bestiet net. Hy stoar yn 1533 yn Vilvoorde wêr’t hy finzen siet, noch foardat der in berjochting plakfûn hie. Op it plak dêr’t de state stie waard der yn 1986 in opgraving dien. Doe kamen der ûnder oare resten fan muorren ta foarskyn. Ien fan dy resten is opboud en is te finen yn Museum Alheidskeamer Uldrik Bottema. Mar it ôfgroeven materiaal wie net genôch om in plattegrûn fan de state te rekonstruearjen. De fantasy-skets dy’t ek te sjen is op it ynformaasjeboerd lit de situaasje sjen sa’t dy om 1500 hinne west hawwe koe (besjoen fanút it súdwesten fan Aldeboarn).

Deze afbeelding heeft een leeg alt-attribuut; de bestandsnaam is J.Douwamastins1.jpg

It portret fan Jancko Douwama is in kopy fan it orizjineel dat te finen is yn de Topografyske Atlas (Histoarysk Sintrum Ljouwert). De ôfbylding waard yn 1834 skildere troch J.H. Matthijssen nei it orizjineel dat fan Holdinga State yn Eanjum kaam. Doe’t Matthijssen it skildere, moat it oanwêzich west hawwe op Martena State yn Koarnjum. It is ûndúdlik hokker Jancko Douwama hjir krekt ôfbylde is. Ofgeand op it wapen links yn ‘e ôfbylding, soe it Jancko Douwama van Langwar wêze. It wapen fan Jancko út Aldeboarn bestiet út in Frânske leelje en in moanneskyltsje. Op it grêf fan Teth Luursma, frou fan Jancko Douwama, yn ‘e Doelhôftsjerke, fine wy ​​neist de heale moanne en de Frânske leelje ek noch in heale earn. Hoe’t de twa wapens útkomme by deselde Jancko Douwama is te lêzen yn it “Stemboek voor den Frieschen Adel” (Tresoar Ljouwert). Jancko Douwama hat jierren in “kontroversjele figuer” west. De ien seach him as in ferrieder, de oar as in nasjonalist en in strider foar de âlde Fryske frijheid. Ut ferskate publikaasjes is no dúdlik dat Jancko Douwama yn gjin gefal in ferrieder wie. Berne om 1482 hinne ferstoar hy yn finzenskip yn Vilvoorde (Belgje) yn 1533. Dêr skreau Jancko fiif egodokuminten oer Fryslân, syn libben en striid. Dizze dokuminten waarden troch it húske (WC) nei bûten ta smokkele. Yn 1849 waarden se publisearre as Jancko Douwama’s Geschriften troch it Friesch Genootschap. Yn 2003 kaam der bij útjouwerij Verloren in oersetting út ûnder de titel “Een man van eer”, skreaun troch Martha Kist en Harmen Wind. In transkripsje fan de bledside wêryn Jancko Douwama syn fêstnimming beskriuwt is te lêzen yn Museum Alheidskeamer Uldrik Bottema. De namme fan Jancko Douwama libbet oant hjoed de dei fjirder yn it Kruis of Doumaleen.

Kruis- of Doumaleen – Der is gjin stiftingsbrief oerlevere fan ‘e liening. Resint ûndersyk hat oantoand dat it lien yn elk gefal al yn 1520 bestie. Dat jier wurdt dêrom oanholden as it oprjochtingsjier. It wurdt algemien oannommen dat Jancko Douwama of syn heit de oprjochter is. Yn 1543 lêze wy yn it Benificial Book of Friesland (Tresoar Leeuwarden) dat de erfgenamten fan Jancko Douwama de ferjouwers fan it lien binne. Oant 1832 waard tafersjoch holden troch it Gemeentebestjoer fan de gemeente Utingeradiel ûnder ferantwurdlikens fan Deputearre Steaten fan Fryslân. Yn 1990 waard it lien ûnderbrocht yn in stichting. It lien is noch hieltyd aktyf. Studinten kinne ûnder bepaalde betingsten in oanfolling oanfreegje foar har stúdzjekosten. De skiednis fan it lien is beskreaun yn “Geschiedenis van het Kruis- of Doumaleen te Aldeboarn”, Martha Kist 2008 útjouwerij Verloren. Foar mear ynformaasje: https://doumaleen.nl/

Schieringers en Vetkopers – Yn de 14e en 15e ieu stiene yn Fryslân en Grinslân twa partijen tsjinoer inoar. De Schieringers en de Vetkopers. Net sa frjemd yn ‘e destiidske nasjonale situaasje. Der wiene oeral partijen dy’t tjinoer elkoar stiene. Yn Hollân hiene we yn dy tiid de Hoekse- en Kabeljauwse- rûzje en yn Gelre stiene Heekeren en Bronkhorst tsjininoar oer. Der is in soad ûndúdlikens oer de oarsprong fan de nammen en der binne ferskate teoryen. De wierheid efter dy ferhalen en teoryen kin lykwols net fûn wurde. Yn syn skriften ferklearret Jancko Douwama de oarsprong fan dizze partijen, dy’t neffens him ûntstien binne troch de tsjinstelling tusken earm en ryk. “De riken waarden Fetkeapers neamd, om’t se de fette waren keapje koene. De riken joegen dêrop in namme oan de earmen en neamden se Schieringers, om’t se yn earste ynstânsje besochten mei goede wurden te dwaan wat se letter geweld oan diene. Want yn de Fryske taal is ‘schieren’ itselde as ‘sprekke’. En ‘schiering’ is itselde as in relaas. Schieringen is gelyk oan ‘in protte grutte wurden’ No is it dúdlik dat wa’t it besit fan in oar hawwe wol, sûnder in tsjinprestaasje behalve wurden oan te bieden, in goede sprekker wêze moat. ” (Een man van eer, bls. 11).

Share

Jancko Douwama stins – bord 4

3mfy4sdxun3n44w6p9jmknmkq3gg666adsgzpkadkp4qsmjqpj9awpibioqs8533ruyq5gm62z67fhpvny4gmj7tkinp9h69jxw