[Fryske tekst ûnder]
In 1884 heeft Murk Sypkes Bottema een margarinefabriekje opgericht. Het was in een tijd dat boter en vet een schaars artikel was. In de landen om ons heen, zoals Duitsland, België, maar ook in Engeland heerste de veepest. En dat had grote gevolgen voor de productie en de afzet van boter en vet. In Frankrijk was het de scheikundige Hippolyte Mège-Mouriès (1817–1880) die een patent had op margarine. Dat patent werd door de fam. Jurgens gekocht. Zij zagen mogelijkheden in dit nieuwe product. Toch duurde het een aantal jaren voordat het ook hier werd ingevoerd.
Anderhalf jaar nadat de fam. Jurgens met margarine begon, pakte ook de fam. Van den Bergh de handschoen op. Het moet begin 1900 (Groen; 1902?) zijn geweest, dat het fabriekje van Bottema gesloten werd en er 4 medewerkers van het fabriekje naar Rotterdam zijn verhuisd en in dienst kwamen van de fam. Van den Bergh. Volgens Ing. L. Durksz van het toenmalig Landbouw Coöperatie Instituut te Groningen (1999) hebben de 4 medewerkers in opdracht van Bottema de receptuur “meegenomen” naar Rotterdam. Het één met het ander combinerend is het met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid te zeggen dat het begin van de margarine productie bij de fam. Van den Bergh samen viel met de komst van de receptuur en de vier mensen uit Aldeboarn. De beide bedrijven voegden zich samen tot Van den Bergh & Jurgens en werd later onderdeel van Unilever. In 2018 kwam er ook in Rotterdam een einde aan de margarineproductie. Unilever splitste toen het bedrijf op en 147 mensen verloren hun baan.
In 1890 had het margarinefabriekje van Bottema 3 mensen in dienst. In 1891 waren dat er 5 en in 1899 was het opgelopen naar 9. Op de foto hierboven zien we naast de man met bolhoed, 11 werknemers. De foto moet dan dus zijn gemaakt even voor de sluiting. Van het fabriekje zelf is geen foto gevonden.
Het fabriekje werd in de volksmond het “Knoeifabriekje” genoemd. Dat had naar alle waarschijnlijkheid te maken met de hygiëne. Maar het is ook mogelijk dat men een onbekend product maakte waarvan de smaak niet beviel. Want de vrachtrijders maar ook de schippers brachten de geleverde margarine vaak terug. “het is niet te eten” was dan de boodschap. Dan maar weer terug, want “se sille it frette” (ze zullen het eten) was de kreet van Bottema. Een kreet die toentertijd in het dorp veel was te horen. Naast zuivelfabriek “De Pauw” was het weer iets nieuws in het dorp. En toen ook de Coöperatieve Zuivelfabriek “De Tuorkemjitter” kwam was het nieuwe er snel af. Of de sluiting van het margarine fabriekje hier mee te maken heeft gehad, is slechts speculatie.
——————–
FRYSKE TEKST – boerd 19
Yn 1884 hat Murk Sypkes Bottema in lyts margarinefabryk oprjochte. It wie yn in tiid dat der krapte wie fan bûter en fet . Yn de lannen om ús hinne, lykas Dútslân, België, mar ek yn Ingelân hearske de feepest. En dat hie grutte gefolgen foar de produksje en ferkeap fan bûter en fet. Yn Frankryk wie it de skiekundige Hippolyte Mège-Mouriès (1817-1880) dy’t in patint op margarine hie. Dat patint waard kocht troch de famylje Jurgens. Se seagen kânsen yn dit nije produkt. Dochs duorre it ferskate jierren foardat it ek hjir yntrodusearre waard.
Oardel jier neidat de famylje Jurgens mei margarine begûn, pakte de famylje Van den Bergh ek de produksje dêrfan op. It moat begjin 1900 west hawwe (Grien; 1902 ??) dat it Bottema-fabryk sluten waard en 4 meiwurkers fan it fabryk ferhuzen nei Rotterdam en yn tsjinst kamen bij de famylje Van den Bergh. Neffens Ing. L. Durksz fan it doetiidske lânbou koöperaasje ynstitút yn Grins (1999) hawwe de 4 meiwurkers yn opdracht fan Bottema it resept “meinommen” nei Rotterdam.Troch it iene mei it oare te kombinearjen, is it hast mei wissichheid te sizzen dat it begjin fan de margarineproduksje by de famylje Van den Bergh gearfalt mei de komst fan it resept en de fjouwer minsken út Aldeboarn. De twa bedriuwen fusearren yn Van den Bergh & Jurgens en waarden letter diel fan Unilever. Yn 2018 kaam der yn Rotterdam ek in ein oan de produksje fan margarine. Unilever splitste doe har bedriuw op en 147 minsken ferlearen harren baan.
Yn 1890 hie it margarinefabrykje fan Bottema 3 minsken yn tsjinst. Yn 1891 wiene dat der 5 en yn 1899 wie it oprûn nei 9. Op ‘e foto hjirboppe, neist de man mei in bolhoed, sjogge wy 11 meiwurkers. De foto moat dus krekt foar de sluting makke wêze. Der is gjin foto fûn fan it fabryk sels.
It fabryk waard yn ‘e folksmûle it “Knoeifabrykje” neamd. It hie wierskynlik te krijen mei hygiëne. Mar it is ek mooglik dat in ûnbekend produkt makke waard dat net yn ‘e smaak foel. Want de frachtriders, mar ek de skippers brochten de levere margarine gauris werom. “It is net te iten” wie it boadskip. Dan mar wer werom, want “se sille it frette” wie Bottema syn gjalp. In gjalp dy’t doe faak yn it doarp heard waard. Neist it suvelfabryk “De Pauw” wie it wer wat nijs yn it doarp. En doe’t ek de Koöperative suvelfabryk “De Tuorkemjitter” kaam, gie de nijichheid der gau ôf. Oft de sluting fan it margarinefabrykje hjirmei te krijen hie, is gewoan spekulaasje.